İŞGALCİ ÇİN ZULMÜ ALTINDA EZİLEN İSLAM ÜLKESİ:
DOĞU TÜRKİSTAN (UYGUR TÜRK CUMHURİYETİ)
Burada; Doğu Türkistan'da Uygur Türklerine
reva görülen vahşiyane Çin zulmünün altında inleyen Doğu Türkistan'ın kısa
tarihi anlatılmaktadır. Uygur Türkleri, bağımsızlık uğruna ölüme seve seve gitmeye
hazır bir millettir. Bunu en iyi Çinliler bilmektedir. Tam Bağımsızlık aşkı
Türklerin sönmeyen ateşidir.
İŞGAL ALTINDAKİ "DOĞU TÜRKİSTAN (UYGUR
TÜRK CUMHURİYETİ)"
Doğu
Türkistan İslam Cumhuriyeti (Çin’in işgalindeki UYGUR TÜRK CUMHURİYETİ), makûs
kaderinden asırlardır kurtulamamış, bir taraftan Rusya diğer taraftan Çin’in
kıskacı arasında sıkışarak hayat mücadelesi vermeye çalışmaktadır.
Doğu
Türkistan, yüzölçümü itibariyle 1.828.418 kilometrekaredir. Doğu Türkistan;
Tibet, İç Moğolistan ve Mançurya gibi Kızıl Çin müstemlekeleri dâhil, bütün Çin
topraklarının beşte birini teşkil etmektedir. Fakat zengin petrol yataklarına sahip olması ve son dönemlerde Çin-Rusya
arasındaki enerji yakınlaşmalarının kesiştiği bölge olması hasebiyle bölgenin
önemi daha da artmıştır.
Doğu
Türkistan, Türklerin eski yerleşme alanlarından biridir. Bölgeye ilk hâkim olan
Türk Devleti, Hunlardır. M.Ö. 300 yıllarından itibaren Türk birliğini kurma
çabalarına giren Hun Devleti, Doğu Türkistan'ı kendisine bağlamıştır. Doğu
Türkistan coğrafyası bu tarihten sonra sırasıyla; Hun (M.Ö. 220-M.S. 386), Tabgaç
(386–534) ve Göktürk (550–840)
hâkimiyetinde kalmıştır. Uygur Türkleri; 840 yılında bölgeye yerleşmiştir.
840
yılında Kırgızların Uygur başkentine girmesinden sonra Uygurlar kendilerini
toparlayamamışlardır. Bir kısmı Kuzey Çin tarafına (Kansu bölgesine), bir kısmı
da bugünkü Doğu Türkistan (Turfan ve Kaşgar) tarafına göç etmişlerdir. Bu
bölgede kurulan Uygur Devleti, Cengiz istilasına kadar varlığını devam
ettirmiştir.
Doğu
Türkistan'a göç eden Uygur Türklerinin başında Vu-hi Tegin’in kardeşi Ngo-nie
Tegin bulunuyordu. Bunlar, 840’ta Kara-balasagun’da istilacılar tarafından
öldürülen Uygur kağanının yeğeni Mengli’yi kağan seçerek, 856’da Doğu Türkistan
toprakları içinde 3. Uygur Devleti’ni kurmuşlardır. Uygur Devleti, Karahanlı
Devleti ile X. yüzyılın sonlarına doğru birleşinceye kadar hüküm sürmüştür.
Yedisu
tarafına göç eden Uygurlar, kendilerinden evvel buraya kadar gelerek yerleşik
hayata geçen ve Tibetlilerle olan savaş sırasında Doğu Türkistan'ın güney
taraflarına kadar gelen (Kaşgar, Yarkent, Hoten) Uygur Türkleriyle
kaynaşmışlardır. Uygurlar, Karluk Türkleriyle birleşerek, 880'de Karahanlı
Devletini kurmuşlardır. Doğu Türkistan daha sonra Kara Hoca Uygur Hanlığı
(846–1218) ve Türk-Moğol İmparatorlu hâkimiyeti altında kalmıştır (1218–1759).
1750’de
Çin işgali başlamış ve 1862 tarihine kadar sürmüştür. Bu süre içinde Doğu
Türkistan'da 42 isyan hareketi olmuştur. 1863'te Mehmed Yakup Bey, Kaşgar
merkez olmak üzere devlet kurmayı başarmıştır. Bu devlet, Osmanlı Hükümdarı
Sultan Abdülaziz'den istedikleri yardımı almışlardır. Mehmed Yakup Bey, en
büyük desteği ise Osmanlı Hükümdarı II. Abdulhamid Han'dan görmüştür.
Desteğe
rağmen kurulan devlet uzun ömürlü olamamıştır. Yakup Bey'in 1877 yılında vefat
etmesi üzerine Çin, hemen Doğu Türkistan'a saldırmıştır. 18 Mayıs 1878'de Doğu
Türkistan'ın tamamını işgal etmiştir. 18 Kasım 1884’te Çin imparatorunun
emriyle 19. eyalet olarak Şin-cang (Xin Jian
‘Yeni Toprak’) (Sincan) adıyla doğrudan Çin İmparatorluğuna
bağlanmıştır.
1931
yılında Kumul kentinde bağımsızlık mücadelesi neticesinde bölgedeki Çinlilere
karşı zafer kazanılmış ve 12 Kasım 1933'te Kaşgar'da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuştur. Hoca Hacı Niyaz,
cumhurbaşkanı ilan edilmiştir.
Rus-Çin
rekabetinden dolayı isyana destek veren Rusya daha sonra kendi egemenliğindeki
Türklere (Batı Türkistan) kötü örnek olacağı korkusuyla isyan sonrasında Çin’e
destek vererek, kurulan devletin yıkılmasına yardımcı olmuştur.
Mücadele
devam etmiş, 1944 yılında Gulca'da Çinlilere karşı yine galip gelinmiştir.
Ayaklanmaya destekleyen Rusya, Gulca'da 1944 yılı Ekim ayında Şarkî Türkistan Cumhuriyeti'nin
kurulmasına yardımcı olmuştur.
Gulca,
Tarbagatay ve İli şehirlerini içine alan bu cumhuriyet bölgedeki Çin
kuvvetlerini yenmiştir. Ancak Rusya bu hızlı gelişmelerden korkup bu
Cumhuriyetin yöneticilerini Çinliler ile anlaşmaya zorlamışlardır. 1946 yılında
iki hükümet arasında 11 maddelik bir metin imzalanıp, birleşik hükümet kurulmuştur. Böylece bu devlet de, Rusya’nın
olumsuz tutumu neticesinde ortadan kalkmıştır.
Bu
arada Mao, Çin’e hâkim olmayı başarmıştır. 1949 Eylül'ünde Doğu Türkistan’daki
Çin birliklerinin komünist Çin hükümetine bağlılıklarını bildirmelerine üzerine
Çin hiçbir askeri güç kullanmadan Doğu Türkistan'ı işgal etmiştir.
Günümüzde Doğu Türkistan Ve Uygur
Türklerinin Durumu
Uygurların,
bu gün nüfusları; Çin katliam ve
soykırımlarına rağmen 35 milyonu geçmektedir, büyük çoğunluğu % 99'dan
fazlası Sünni Müslüman'dır. Sadece Çin’in Kansu bölgesinde yaşayan ‘Sarı
Uygurlar’ Budist’tir, sayıları 20 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.
Ulusal
başlıkları ‘Doppa’dır. Geleneksel yemeklerinin başında tandır ekmeği ‘Nan’ gelir.
Uygur erkeklerinin büyük iştahla yediği Legmen de bu hamur işlerindendir.
Anavatanları
Doğu Türkistan (Uygur özerk bölgesi)'in dışında Batı Türkistan'da, Kazakistan, Kırgızistan,
Özbekistan'da önemli sayıda Uygur kökenli Türk vardır.
Ayrıca;
Türkiye, Suudi Arabistan, Pakistan, Afganistan, Avrupa ülkeleri, Avustralya, Kanada
ABD'de Uygur nüfusu bulunmaktadır.
12.01.2019
